بی کندی

شهر و دیار آزربایجان جنوبی  (نقل از نشریه راه نو – ارگان اطلاع رسانی تشکیلات راه ملی آزربایجان جنوبی – شماره ۴ – اسفند ۱۳۹۵)

بی کندی

(بوکان)

بزرگ‌ترین شهر جنوب استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان بَی کندی است. جمعیّت آن در سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۱۷۰٫۶۰۰ نفر بوده و مساحت شهر به صورت طولی ۱۲ کیلومتر مربّع است. بَی کندی نسبت به بسیاری از شهرهای دیگر، شهر جوانی محسوب می‌شود و از نظر بافت تاریخی در دوران قاجار و سده نوزدهم میلادی بنیان گذاشته شده و بیش از دو قرن قدمت دارد.

بَی کندی در جنوب مرکزی دریاچه اورمیه و در ارتفاع ۱٬۳۷۰ متری از سطح دریا و در منطقهٔ کوهستانی واقع شده و آب‌وهوای معتدلی دارد. با شهرهای اورمیه، تبریز و تهران به ترتیب ۱۸۴، ۲۰۴، ۶۴۹ کیلومتر فاصله دارد. بَی کندی به ۳ ناحیه و بیش از ۵۰ محلّه تقسیم شده‌است. نماد شهر قلعه سردار و تصویر آجرهای لعابدار باستانی تپه قلایچی است. موقعیت جغرافیایی این شهر ۱۳ استان شمال و جنوب را به یکدیگر متصل می‌کند و با عراق دارای خط ارتباطی زمینی است.

در زمان ناصرالدّین شاه قاجار، جمعیّت بَی کندی در سال ۱۸۵۲ میلادی/ ۱۲۳۱ خورشیدی بوده است. تا پیش از دورهٔ قاجار نامی از بَی کندی (بوکان) در منابع تاریخی و جغرافیایی دیده نشده است .از نظر بافت تاریخی در دوران قاجار بنیان گذاشته شده و بیش از دو قرن قدمت دارد. طبق تحقیقات ولادمیر مینورسکی، تا پیش از این دوره نامی از بوکان در منابع تاریخی و جغرافیایی مشاهده نشده‌است. این شهر در زمان ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۳۱ خورشیدی روستای کوچک متشکل تنها یکصد نفربا از خانه‌های گلین در پیرامون چشمه‌ای بیش نبود.

با آغاز حکومت رضا شاه پهلوی،و اجرای سیاست کردیزه کردن آذربایجان به تدریج در بَی کندی (بوکان) سازمان‌ها و اداره‌های دولتی مانند پست و تلگراف، دارایی، مدارس دولتی، گمرک و ژاندارمری دایر شدند.

حبیب پناهی که از تجار تبریز بوده مالک بَی کندی (بوکان)بود که به دلایلی که در بالا ذکر شد مجبورگردید در سال ۱۳۲۳ خورشیدی، به عبدالله‌آقا ایلخانی‌زاده و قاسم مهتدی بفروشد. در سال ۱۳۱۶ بوکان به‌عنوان بخش به مدت ۵۲ سال به شهرستان سویوق بولاف (مهاباد) ضمیمه شد. تعداد خانوارهای آن در سال ۱۳۱۶ بالغ بر ۳۰۰ خانواده و دارای ۲ کاروانسرا، مدرسه دولتی و چند مغازه بود. در سال ۱۹۴۸ میلادی / ۱۳۲۷ در بَی کندی (بوکان) شهرداری تأسیس شد و از تاریخ ۲ اسفند ۱۳۳۹ خورشیدی تاکنون یک کرسی نمایندگی به صورت مستقل در ادوار مختلف مجلس به این شهر تعلق گرفته است.

از لحاظ گردشگری، قدمت بیشتر بناهای تاریخی داخل شهر به دوره قاجار و دوره معاصر بازمی‌گردد.

تپه قلایچی(اسم ترکی) {۱}

شهر بوکان هویت تاریخی خود را از قلعه قلایچی در مجاورت روستای به‌همین نام در هفت کیلومتری شمال شرقی همین شهر می‌گیرد که بازمانده یکی از مراکز بسیار مهم تمدن ماناها در هزاره اول پیش از میلاد مسیح در حوزه شمال غرب زندانی بنام ایران که برخوردار از تمدن و قانون بودند است. حاکمان تپهٔ قلایچی معبد این قوم متمدن بود که نزدیک به سه‌هزار سال پیش مدت زمانی در این ناحیه سکونت و حکم رانی کرده‌اند و آنچه از اجزای معماری این تمدن کهن در این قلعهٔ باستانی به‌دست‌آمده با تمدن‌های مشابه و هم‌زمان خود (از جمله حسنلو) درسولدوز (نقده )و (زیویه) در سقز که از نظر جغرافیایی با قلعهٔ قلایچی هم حوزه‌است، قابل مقایسه و برابر بوده و به گونه‌ای که آثار معماری مکشوفه از نظر مشخصات و نقشه بیش از هر چیز بیانگر یک معبد بزرگ است. این تپه مربوط به عصر آهن است و این اثر در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده‌است.